Zespół Reynauda to zespół przewlekły, dokuczliwy. Jego objawy pojawiają się zwłaszcza w chłodne dni, kiedy wystające części ciała takie jak płatki uszne, nos, palce, są narażone na działanie zimna. Wtedy to dochodzi do zmian koloru skóry w obrębie tych części ciała. Skóra staje się blada, niebieskawa, potem sina; i jest to ściśle związane ze skurczem naczyń, drobnych włośniczek, zaopatrujących te części ciała. Potem, gdy chory zaczyna ogrzewać zmienione miejsca, zaczynają one boleć.
Wyjątkowo objaw Reynauda raczej nie zajmuje kciuka. Charakterystyczną cechą jest to, że ból raczej towarzyszy ocieplaniu części ciała, aniżeli działaniu na nie zimna. Może wystąpić też uczucie drętwienia, zaburzenia czucia w obrębie palców. Efektem skurczu naczyń jest niedokrwienie. Czas, w jakim ono występuje jest różny. Zazwyczaj krótki, maksymalnie trwający do kilku godzin.
Zespół Reynauda atakuje zazwyczaj młode kobiety, pojawia się u młodych osób często poprzedzając pewne rodzaje chorób układowych, którym towarzyszy. Przykładem mogą być twardzina układowa i zespół Sjögrena, w których wystąpienie pierwszych objawów wspomnianych chorób występuje pewien czas po pojawieniu się symptomów zespołu Reynauda. Aczkolwiek istnieją też i inne opcje. Pewne grupy schorzeń mogą wywoływać wtórnie powstanie zespołu Reynauda, tak samo jak i zespół ten może wystąpić bez poprzedzających go i towarzyszących mu schorzeń. Rozróżnia się więc zasadniczo 2 typy zespołu: pierwotny i wtórny.
W zespole pierwotnym Reynauda zazwyczaj brak jest jakichkolwiek odchyleń w badaniach laboratoryjnych, odchylenia zaś takie mogłyby sugerować współistnienie innej choroby. W obrazie kapilaroskopowym (jest to metoda polegająca na wzrokowej ocenie za pomocą oftalmoskopu przebiegu naczyń włosowatych) brak jest odchyleń, przebieg naczyń jest prosty, naczynia są nie zdeformowane, brak jest poskręcanych pętli naczyniowych - stanowi to przeciwieństwo obrazu spotykanego w przypadku wtórnego zespołu, gdzie do czynienia mamy z dużymi zmianami w kapilarach. W badaniach laboratoryjnych można też wykryć przeciwciała przeciwjądrowe - są to przeciwciała przeciw różnym strukturom jądra: chromatynie (DNA), przeciw histonom, przeciw rybonukleoproteinom. Ich typ może nasuwać typ współwystępującej choroby układowej, jak toczeń rumieniowaty układowy (przeciwciała przeciw natywnemu DNA, SS-A, SS-B, SM itp.), twardzina (przeciwciała Scl) a także wiele innych chorób.
Zespół Reynauda jest też bardzo charakterystyczny dla osób pracujących z maszynami wytwarzającymi drgania, jak np. młoty pneumatyczne. U takich osób pojawiają się znamiona choroby wibracyjnej, gdzie oprócz zmian stawowych pojawiają się też i anomalie naczyniowe, w postaci między innymi zespołu Reynauda.
Nie każda zmiana zabarwienia skóry jednak może od razu sugerować zespół Reynauda. Należy go odróżnić od odmrożenia. Pojawia się ból o charakterze pieczenia, skóra jest barwy purpurowo-niebieskiej, ale towarzyszy temu również obrzęk zapalny, rumień. W zależności od stopnia odmrożenia, pojawić się mogą też i inne zmiany, również martwicze.
Kolejnym stanem, jaki może przypominać zespół Reynauda jest marmurkowatość. Skóra palców staje się niebieskawa, z widoczną drobną siateczką. W przypadku zaś akrocyjanozy, gdy skóra jest oziębiona przybiera barwę niebieskawą, zaś, gdy się ją ociepli wówczas purpurową. Brak jest fazy przejściowej między tymi kolorami. Nie ma zblednięcia. Towarzyszyć może temu czasem pojawianie się zmian troficznych na skórze.
Zespół Reynauda może współwystępować z:
W przypadku, gdy do czynienia mamy z zespołem wtórnym Reynauda, powinno się leczyć chorobę podstawową. Służą ku temu różne leki immunosupresyjne, sterydy itd., w zależności od rodzaju choroby podstawowej. Natomiast ważne jest, aby chory dbał o odpowiednią temperaturę rąk. Nie powinien palić też papierosów. Nikotyna bardzo szkodliwie działa na mikrokrążenie. Widać to nawet patrząc na czas potrzebny, aby barwa opuszek palców powróciła do swojego naturalnego odcieniu - u palaczy czas ten jest nieporównywalnie dłuższy niż u osób niepalących. Jest, zatem niesłychanie ważne, aby zaprzestać palenia papierosów.
W ciężkich przypadkach potrzebne jest też leczenie farmakologiczne albo chirurgiczne. Pamiętać należy o możliwości wystąpienia zgorzeli palców ze względu na niedokrwienie. Lekami najczęściej stosowanymi są leki blokujące kanał wapniowy. Są to: nifedypina, nitrendypina, oraz diltiazem, aczkolwiek te pierwsze mają większe powinowactwo do naczyń niż diltiazem. Dodatkowo w użyciu są też leki rozluźniające naczynia krwionośne: prazosyna, nitrogliceryna w maści, fenoksybenzamina. Stosować też można metyldopę, oraz leki takie jak rezerpina czy też guanetydyna - te 2 ostatnie wpływają na zwiększenie krążenia obwodowego.
Istnieją też procedury chirurgiczne stosowane w leczeniu zespołu Reynauda i jego powikłań. Jedną z nich jest sympatektomia, stosowana, w celu zniesienia wpływu układu współczulnego na mikrokrążenie i skutkiem tego zniesienie objawów zespołu albo, gdy u chorego pojawiła się zgorzel palców, po prostu ich amputacja.
Tadeusz Markowski
Źródło, literatura uzupełniająca: "Reumatologia", John H. Klippel, Paul A. Dieppe, Fred F. Ferri, redakcja naukowa wydania polskiego - Leszek Szczepański.